Lịch sử cơn sốt hoa Tulip – 1635
Lịch sử cơn sốt hoa Tulip – 1635
Ngày nay, bất cứ ai du lịch đến với
Hà Lan – xứ sở của các loài hoa – đều không thể không chiêm ngưỡng vẻ đẹp của
bông Tulip, một biểu tượng trên mọi nẻo phố của đất nước này. Song ngạc nhiên
thay, ít có ai biết rằng loài hoa này vốn xuất xứ từ Thổ Nhĩ Kỳ và đã trải qua
một thập niên thương mại “điên đảo” trước khi trở thành một biểu tượng đẹp và
có đôi phần đau thương của con người nơi đây.
Hơn nữa, nhìn về cơn sốt Bitcoin
trong giai đoạn vừa qua, chúng tôi không thể không nhớ đến câu chuyện về nguồn
gốc của loài hoa Tulip đầy ly kỳ này. Do đó, xin quý đọc giả hãy chiêm nghiệm
diễn biến câu chuyện trên và tự rút ra bài học cho mình dựa trên tác phẩm
Extraordinary Popular Delusion của ngài Charles Mackay mà chúng tôi dịch lại
như sau …
I. Nguồn gốc của loài hoa xứ Thổ
Hoa tulip – như tên gọi vốn có của
nó – thật ra lại có nguồn gốc từ Constantinople (ngày nay chuyển tên thành
Istanbul - thủ phủ của Thổ Nhĩ Kỳ) và được giới thiệu vào khu vực Tây Âu những
năm giữa thế kỷ 16.
Conrad Gesner, người tự nhận mình
là dân Châu Âu đầu tiên đã thấy cành hoa Tulip đầu tiên vào năm 1559 tại một vườn
hoa đẹp tại Augsburg và giới thiệu về cho giới nhà giàu tại Hà Lan, chưa bao giờ
nghĩ rằng loài hoa này sẽ trở nên một hiện tượng khuynh đảo cả một vùng trời
châu Âu chỉ một thời gian ngắn sau đó.
Trong vòng 10 đến 11 năm kể từ
khi Gesner phát hiện, hoa tulip trở thành một món hàng xa xỉ được sưu tập sát
sao bởi giới quý tộc Hà Lan và Đức. Giống tulip đầu tiên cũng bắt đầu được gieo
trồng ở Anh khi những thương nhân ở Vienna mang tới năm 1600. Cho đến 1634,
danh tiếng của loài hoa này tăng lên một mức mà bất kỳ người nào có chút tài sản
mà không sở hữu nó cũng giống như một gã nhà quê ít học vậy.
Một cá nhân không ở thời kỳ này sẽ
nghĩ rằng nhất định phải có đặc tính gì đó đặc biệt khiến loài hoa này trở nên
giá trị trong mắt vô số người như vậy: có thể là bởi màu sắc tinh túy, mùi
hương thơm ngát hay sự dẻo dai và ít chịu sâu bệnh. Tuy nhiên tất cả các suy
nghĩ thông thường đó đều không đúng – bởi vì loài hoa này được bán với giá xa xỉ
kinh ngạc chỉ vì sự khan hiếm và những lời khen ngợi dành cho nó.
Nhà thơ Cowley đã khen loài hoa
tulip “chẳng khác gì vàng bạc và lụa là, chỉ đôi mắt của những kẻ sang trọng nhất
mới thực sự xứng đáng để ngắm nhìn vẻ đẹp đó”. Nhà khoa học Beckmann thì cho rằng
“loài hoa này là kiệt tác của tạo hóa, khi nó càng lớn lên đẹp đẽ thì lại càng
mong manh và cần sự chăm chút, hệt như một tiểu thư cành vàng lá ngọc vậy”.
II. Cơn sốt hoa Tulip “điên loạn”
Đến năm 1635, sự cuồng tín trong
giới nhà giàu Hà Lan cho loài hoa này đã cao đến mức hầu hết các hoạt động sản
xuất – kinh doanh thông thường của đất nước bị đình trệ. Thay vào đó, hầu hết
dân cư, kể cả những tầng lớp thấp bé nhất, cũng lao vào nuôi trồng và buôn bán
những rặng bông tulip này (!)
Trước tiên xin quý đọc giả ghi nhớ
rằng tất cả đồng tiền ngày ấy đều làm bằng vàng nguyên chất với trị giá rất
cao. 1 florins (tiền gốc Ý) ngày ấy nặng 3.5 gram vàng nguyên chất, tương ứng với
98USD ngày nay.
Với cơn sốt ngày càng gia tăng, đầu
tiên người ta nghe kể đến một số thương nhân sẵn sàng “đầu tư” cả gia tài của họ
cho 40 cành hoa tulip với giá 100,000 florins. Sau đó, người ta lại tiếp tục
truyền tai nhau về mức trả giá tăng kinh ngạc cho cácchủng loại khác nhau của
loài hoa này. Chẳng hạn như một bông Admiral Van Der Eyck sẽ bán đến 1260
florins; một cành Viceroy sang trọng sẽ bán với giá 3000 florins; và mắc nhất
trong số đó, cành Semper Augustus, được cho là khá rẻ ở mức giá 5500 florins,
tương ứng với 540,000USD một cành hoa theo thời giá ngày nay (!)
Vào một thời điểm năm 1636, có lời
đồn rằng chỉ có đúng hai cành hoa tại Amsterdam thuộc giống loài Viceroy. Khát
khao được sở hữu thứ hoa khan hiếm đó, một nhà đầu cơ sốt ruột đã đưa ra một lời
đề nghị mua mà vẫn còn tồn tại như một huyền thoại đến ngày nay:
Những con người xa xứ Hà Lan lâu
nay vừa quay lại khi cơn sốt này ở đỉnh điểm, đôi khi trở thành trò cười bi
thương cho sự thiếu hiểu biết của họ.
Một thương nhân giàu có sau chuyến
tàu đã nói với anh thuyền phó của mình rằng sẽ thưởng cho anh ta một bữa cá no
nê. Người thuyền phó này vô tình thấy trên bàn thương gia có một cành hoa trông
giống củ hành tây, anh ta liền dùng bữa sáng của mình một cách ngon lành với
"củ hành tây" này. Nhưng trớ trêu thay anh ta đâu biết rằng "củ
hành tây" ấy chính là Semper Augustus, loài hoa đắt giá bằng toàn bộ chi
phí cho đội tàu anh ta đi cả năm. Vài giờ sau đó người thương nhân đã truy tìm
ra kẻ tội đồ đã dùng bữa sáng bằng hoa Tulip và tống anh ta vào ngục chung
thân.Người ta còn kể về chuyện một nhà sinh vật học đã bị tống giam vì tò mò
dùng dao bóc tách cành Admiral Van Der Eyck chỉ vì anh ta cảm thấy "củ
hành tây" này thú vị.
Nguồn cầu cho loài hoa tulip đã đạt
đỉnh điểm khi giao dịch không chính thống nhiều đến mức Sở Giao Dịch Chứng
Khoán Amsterdam lúc bấy giờ phải niêm yết chính thức hợp đồng hàng hóa hoa
tulip lên các chi nhánh tại Rotterdam, Harlaem, Leyden, Hoorn và nhiều thị trấn
khác.
Trong cơn đầu cơ hỗn loạn, rất
nhiều cá nhân đã giàu lên nhanh chóng. Một cái bẫy vàng bạc đã được giăng ra
trước mũi của bất kỳ kẻ nào tham lam: hết người này đến người khác, ai nấy đều
tham gia cuộc chơi như những chú thiêu thân. Rất nhiều nhà đất hàng chục
hectare được bán đi với giá rẻ mạt để đổi sang nhưng cành hoa tulip mỏng manh.
Mọi người đều tin rằng niềm đam mê cho tulip sẽ kéo dài vĩnh viễn, và khắp nơi
trên thế giới sẽ đổ về Hà Lan để mua cho bằng được hoa tulip, cho dù giá cả có
cao cách mấy đi chăng nữa.
Cuối cùng, trái với niềm tin
đương đại lúc bấy giờ, những người cẩn trọng bắt đầu nhận ra rằng sự ngu ngốc
(folly) này không thể kéo dài vĩnh viễn được. Giới quý tộc không còn mua những
rặng bông tulip để trưng chúng trong vườn nhà nữa – mà thay vào đó họ tranh thủ bán chúng để kiếm lời
từng cent một. Lúc bấy giờ, ai cũng có thể dự đoán được rằng những kẻ cuối cùng
trong giới đầu cơ điên rồ này sẽ lỗ nặng nề trong tương lại gần...
III. Cuộc tháo chạy khủng khiếp
Khi sự lí trí trên bắt đầu lan tỏa,
giá cả lao dốc kinh ngạc, và không bao giờ tăng trở lại nữa (!) Niềm tin biến mất; sự hoảng loạn toàn diện bao trùm giới thương
gia.
Để mô tả sự hoảng loạn đó bằng một
ví dụ cụ thể: vào năm 1636, một nhà thương gia A đã đồng ý với B mua 10 cành
Semper Augustus – loài hoa đắt nhất trong họ tulip – với mỗi cành trị giá 4000
florins, tổng cộng 40000 florins (tương ứng 3.92 triệu USD ngày nay) sáu tuần
sau ngày ký hợp đồng. Trong khi B đã sẵn sàng để giao hàng vào thời điểm dự kiến,
A đã tháo chạy, bỏ tiền cọc thay
Vì nhận hàng hoặc thanh toán phần chênh lệch
khi giá cành Semper Augustus giảm chỉ còn 300-400 florins, tức chỉ còn bằng
1/10 so với trước đó một tháng rưỡi. Hàng loạt các hãng buôn bán tulip đồng loạt
phá sản trên khắp Hà Lan.
Hàng trăm, hàng nghìn người - mà
cách đấy vài tháng, thậm chí có cảm giác nghi ngờ về thứ gọi là “nghèo đói” ở đất
nước giàu có này – chợt nhận ra phần lớn tài sản của họ nằm ở một vài cành hoa
vô tri vô giác mà không ai muốn mua. Ngay cả khi họ chỉ bán với ¼ giá gốc ban đầu
chỉ để cắt lỗ, cũng không có ai dám chịu rút hầu bao ra cả.
Sự khóc than, xô bồ, và hoảng sợ
nổi lên khắp mọi nơi, và mỗi người bắt đầu đổ tội cho những “tên hàng xóm độc
ác”. Họ cho rằng những kẻ này đã lợi dụng sự thiếu hiểu biết của người khác,
làm giàu cho bản thân và đầu tư phần lời vào bất động sản Anh Quốc hay những quỹ
khác. Những người khác thì, sau một thời gian ngắn, từ những kẻ vô danh trở
thành giới quý tộc, nay đã trở về trạng thái cũ trong phút chốc. Những thương
gia giàu có trước đây nhiều người đã trở thành ăn mày lang thang ngoài đường.
Hàng loạt đại diện của tầng lớp trên của xã hội đau đớn nhìn tài sản của mình
tiêu tan trong chớp mắt mà không thể nào cứu vãn được...
Khi tiếng chuông cảnh báo đầu
tiên vang lên, những người nắm giữ hoa tulip đã tổ chức khá nhiều các buổi họp
công chúng để cố gắng vực dậy niềm tin (credit) trong giới đầu tư. Mọi người đều
đồng ý rằng nên có đại diện từ mọi miền trở về Amsterdam và tìm kiếm sự giúp đỡ
từ giới chức chính quyền. Chính phủ thay vì đưa ra biện pháp rõ ràng thì lại
khuyến nghị các thương lái tự lập kế hoạch cho riêng mình. Trong bối cảnh đó,
những ngôn từ than phiền và oán trách phát ra từ miệng của tất cả mọi người sau
những buổi họp mặt náo loạn.
Cuối cùng, Sở giao dịch Amsterdam
mới ra quyết định rằng tất cả những hợp đồng ký trước tháng 11/1636 – hay là thời
điểm đỉnh cao của cơn sốt – sẽ được vô hiệu hóa cho người mua nếu người mua chịu
trả 10% giá trị hợp đồng cho người bán. Tất nhiên, quyết định này chẳng đem lại
chút hài lòng nào cho những thương gia nắm giữ những rặng bông tulip kể từ khi
chúng cao ở mức 6000 florins – nay chỉ còn ít hơn một phần mười giá trị.
Vấn đề cuối cùng cũng đã được đưa
lên Hội đồng nhân dân tại Hague, và mọi người đều kỳ vọng rằng động thái tích cực
này hoàn toàn có thể khôi phục lại lực cầu cho hoa tulip. Song kỳ vọng luôn đi
kèm với sự thất vọng, chẳng có bất cứ hành động nào được đưa ra. Sau ba tháng
ngâm cứu trong khi giá cả sụt giảm từng ngày, các vị giới chức đã tuyên bố rằng
họ sẽ không cứu giúp thị trường tulip và các thương gia phải tự đấu giá lấy những
lô hàng của mình ra công chúng. Hơn nữa, cũng chẳng có tòa án nào ở Hà Lan chịu
đấu tố cho việc thanh toán giữa các bên. Cũng chẳng có vị trọng tài hay thẩm phán
nào muốn tham gia, khi tất cả đều nghĩ rằng: nợ vay dựa trên sự “đánh bạc” ngu
ngốc không phải là nợ vay trong luật pháp quy định (debts contracted in folly
gambling were no debts in law).
Và như vậy, dấu chấm hết cho cơn
sốt Tulip huyền thoại được đặt ở đó. Tìm ra phương thức cứu chữa cho sự lao dốc
hoàn toàn nằm ngoài khả năng của chính phủ Hà Lan. Những kẻ nào kém may mắn đến
mức vẫn còn lượng lớn hoa tulip trên tay khi phản ứng trái chiều diễn ra sẽ bị
bỏ mặc để tự nghiệm lại sự khờ dại của mình; còn những kẻ khôn ngoan chốt lời
trước đó thì được cho phép giữ lại lợi nhuận. Song nền thương mại của cả quốc
gia đã chịu một cú sốc nghiêm trọng – phải mất đến gần chục năm sau, nó mới có
thể phục hồi trở lại trạng thái đầu.
IV. Kết luận
Câu chuyện của ngài Charles
Mackay kết thúc ở đó, đọng lại biết bao cảm xúc bi hài và những bài học giá trị
về một cơn sốt tài sản chưa bao giờ lạc hậu.
Với sự nở rộ của nhiều loại tài sản ảo như Bitcoin, cổ phần của các công
ty start-up công nghệ mới mẻ hay thậm chí là mô hình đa cấp mới Aloscoin gần
đây mà đài truyền hình VTV1 đưa tin gần đây, chúng tôi không thể nào không lo lắng
đến một kết cục không hay cho các cá nhân mê muội.
Trên kinh nghiệm của chúng tôi,
trước khi bỏ tiền vào một loại tài sản mới mẻ nào, nếu các nhà đầu tư cá nhân
chúng ta tự đặt ra cho mình 02 câu hỏi sau: (1) Thứ tài sản đó có được xây dựng
dựa trên một nền tảng vững chắc? Liệu nó có thực sự phục vụ cho cuộc sống xã hội
tốt đẹp hơn bằng giá trị thực của mình? (2) Liệu mức giá của thứ tài sản đó có dựa
trên các nhân tố cơ bản như lợi nhuận, lợi tức hay chỉ dựa trên sự đầu cơ điên
rồ của đám đông? – thì không khó để chúng ta có thể tránh được những cơn sốt
tương tự trong tương lai gần, bởi vì như ngài triết gia George Santayana đã có
một câu châm ngôn nổi tiếng: “Those who cannot remember the past, are condemned
to repeat it."
nguồn Newslettervietnam - https://newslettervietnam.com/lich-su-con-sot-hoa-tulip-1635-cho-nha-dau-tu-gia-tri/
THAM GIA TRANH TOP BÌNH LUẬN NGAY!
Một số lưu ý khi bình luận
Mọi bình luận sai nội quy sẽ bị xóa mà không cần báo trước (xem nội quy).
Bấm Thông báo cho tôi bên dưới khung bình luận để nhận thông báo khi admin trả lời.
Bạn có thể dùng ảnh động hoặc mã hóa code HTML để bình luận.